Zijn je ouders lid van de CM? Dan was het vroeger simpel en werd jij dat ook. Natuurlijk stemde je dan ook net als je ouders op de voorloper van de CD&V. Dat heette de verzuiling van onze maatschappij. Maar ondertussen leren de kinderen over iets anders in de lessen geschiedenis. Nu spreken we over de ontzuiling. Nu mag je best een ketter zijn; bij de CM aangesloten zijn en toch op sp.a of een andere partij stemmen. Vandaag is er een nieuwe trend: de digitale verzuiling.
Er is deze week veel te doen over de vele fake nieuwsberichten op sociale media. Facebook en Twitter stonden de afgelopen Amerikaanse verkiezingen vol met valse nieuwsberichten die veel werden gedeeld en waarvan mensen ze als de waarheid zagen. De digitale mastodonten zoals Google, Facebook en Twitter hebben al aangekondigd een einde te willen maken aan dit fenomeen. Zo’n statement kon natuurlijk niet achterblijven. Adverteerders werken nu eenmaal niet graag met bedrijven die steeds in opspraak komen. Of het echt zoden aan de dijk zal brengen is nog maar de vraag. Ook al gaat het misschien maar om 1% – zoals Facebook zelf beweert – bij een medium waar anderhalf miljard mensen op actief zijn, is dit een gigantisch aantal.
Het probleem is ook veel groter dan dat Facebook laat uitschijnen. Het gaat erover dat na een tijdje de mensen de bron vergeten en enkel nog de boodschap onthouden. Of deze nu vals is of niet doet er dan niet toe. Dit noemt men ook wel eens het sleeper effect. Zo is het meest gelezen nieuwsbericht over de Amerikaanse verkiezingsuitslag op Google een nep nieuwsbericht met verkeerde uitslagen. Ook het valse nieuws dat de paus zijn steun zou hebben uitgesproken voor Trump werd honderdduizenden keren gedeeld. Buzzfeed analyseerde dat de 20 meest gedeelde nepberichten over de verkiezingen meer mensen op Facebook bereikten dan de 20 meest succesvolle artikelen van gevestigde media zoals The New York Times en de Washington Post.
Sociale media zijn plots een bedreiging
Deze resultaten zijn best angstaanjagend, maar tegelijk niet verrassend. Steeds meer mensen gebruiken sociale media om aan nieuwsgaring te doen. We maken minder gebruik van ‘neutrale’ nieuwsbronnen en zoeken bewust naar sites met een mening die overeenkomt met onze eigen voorkeur. De digitale gemeenschappen worden in de academische wereld ook wel de echokamers van het eigenlijk gelijk genoemd. Door de online mentaliteit ‘wij geven wat je graag hebt’ ontstaan er nog meer homogene groepen die de rest van de maatschappij precies niet meer begrijpt.
De informatie die we opnemen is zo gepersonaliseerd dat we blind zijn voor andere meningen. Sociale media zijn een podium geworden van polarisatie in plaats van dialoog en participatie. Herinner je nog de vele lyrische reacties over welke positieve invloed deze nieuwe media kunnen spelen op participatie? Als je het debat vandaag volgt, dan moet je toch concluderen dat er een switch heeft plaatsgevonden. Sociale media zijn plots een bedreiging voor onze democratie. Denk maar aan de Amerikaanse verkiezingen of aan de Brexit.
De echokamer verlaten
Of Facebook en collega’s nu effectief iets zullen veranderen, is nog maar de vraag. Eigenlijk is het zelfs niet van belang. Kunnen we niet beter zelf wat mediawijzer worden in plaats van te geloven in een winstgevend bedrijf dat afhangt van de inkomsten van adverteerders? Iedereen zou meer moeten reflecteren over media. Het gaat een stuk over zelfdiscipline. Voor je een artikel deelt, of zelfs nog maar liket, moet je eigenlijk al nadenken of dit wel de juiste beslissing is. Want je moet beseffen dat wanneer je iets leuk vindt, dat je het de volgende keer nog meer te zien krijgt.
Wie zo’n echokamers een probleem vindt, moet wel bereid zijn om de kamer te verlaten. Je moet zelfdiscipline hebben om hierover te waken. Misschien moeten we wel allemaal eens leren om af en toe iets te liken dat niet strookt met onze eigen mening? En dit is waarschijnlijk het echte probleem. Wij vinden het helemaal niet makkelijk om ons open te stellen voor feiten die niet stroken met ons wereldbeeld. We moeten Facebook niet als dé zondebok zien. Het begint vooral bij onszelf.