Bij de volgende gemeenteraadsverkiezingen van 2024 ben je niet meer verplicht om je stem uit te brengen. Door de afschaffing van de stemplicht is er nu sprake van stemrecht. Maar wat betekent dit nu voor de komende lokale verkiezingen en welke impact zal het hebben?
In deze blogpost gaan we dieper in op wat de gevolgen zijn van deze verandering. Starten doen we met de voor- en nadelen van stemplicht.
Voor- en nadelen van stemplicht
Door mensen te verplichten een stem uit te brengen, is een deel van de stemmen altijd afkomstig van een ongeïnformeerde groep. Mensen die geen interesse hebben in politiek, en als gevolg dus weinig politieke kennis hebben, zijn makkelijker te beïnvloeden. Deze groep kan echter wel doorwegen in het eindresultaat van de gemeenteraadsverkiezingen.
Stemplicht heeft toch ook enkele voordelen. Wanneer de hele bevolking een stem uitbrengt, krijgen de verkozenen een grotere legitimiteit. Ze zijn namelijk verkozen met het idee dat iedereen heeft meegestemd.
Lees ook: ‘Verkiezingen winnen zonder opkomstplicht’
Daarbij maakt stemplicht onze democratie meer representatief. Wanneer je stemplicht afschaft vergroot je de kans dat mensen hun stem niet uitbrengen. Dit komt omdat het sociaal aanvaard wordt en het ook niet meer te bestraffen is met boetes. Bepaalde bevolkingsgroepen zullen hierdoor veel minder geneigd zijn om bij de volgende gemeenteraadsverkiezingen hun stem uit te brengen.
Dit wil zeggen dat ze niet vertegenwoordigd zijn in het resultaat van deze verkiezingen. Denk bijvoorbeeld aan mensen met een drukke job, zoals ondernemers, waarbij de tijd die ze verliezen door te gaan stemmen veel zwaarder doorweegt. Of aan oudere mensen die vaak afhankelijk zijn van anderen om tot aan het stemhokje te geraken.
Opkomst zonder stemplicht
Heel wat mensen denken dat, door de afschaffing van stemplicht, de opkomst drastisch zal dalen.
Uit een onderzoek van de UHasselt en het onderzoeksbureau Indiville blijkt dat 7 op 10 Vlamingen toch zal gaan stemmen, ook als het niet meer verplicht is. 69% van de respondenten gaf aan dat ze zeker zouden gaan stemmen. Één op de vier zou nog twijfelen om al dan niet hun stem uit te brengen. Slecht 8% zegt overtuigd te zijn om niet meer naar het stembureau te trekken.
Het onderzoek toont aan dat de opkomst niet extreem hard zal dalen bij de volgende gemeenteraadsverkiezingen.
Wie lijdt het meest onder de afschaffing van de stemplicht?
Een andere studie van de KU Leuven bracht in kaart welke partijen de afschaffing van de stemplicht het meest zouden voelen.
Zo blijkt dat vooral Vlaams Belang kiezers zou verliezen. Meer dan een derde van de mensen die bij de vorige verkiezingen in 2019 op Vlaams Belang stemde geeft aan nooit meer te zullen gaan stemmen. De partij die zich op basis van dit onderzoek het minst zorgen moet maken is Groen. Slechts 6% van de mensen die in 2019 voor Groen stemde, geeft aan nooit meer te zullen stemmen bij een afschaffing van de stemplicht. Daarnaast geeft maar liefst 74% van hun kiezers aan dat ze bij een afschaffing altijd zullen blijven gaan stemmen. Dit is veruit het meeste van alle partijen.
De toekomst van stemplicht
Voorlopig is de stemplicht in Vlaanderen enkel afgeschaft bij de gemeenteraadsverkiezingen. Voor de federale verkiezingen, Vlaamse en Europese verkiezingen geldt nog steeds stemplicht.
Lees ook: Wat zijn de regels tijdens de sperperiode bij de volgende verkiezingen?
Of dit in de toekomst ook zal veranderen is nog niet geweten. Het afschaffen van de stemplicht bij de lokale verkiezingen heeft alvast geleid tot een breed debat. De discussie rond de afschaffing van de opkomstplicht is complex en wordt door verschillende politieke en maatschappelijke groepen vanuit diverse perspectieven benaderd.
Voorstanders benadrukken vaak de vrijheid van keuze en persoonlijke verantwoordelijkheid van burgers. Tegenstanders wijzen eerder op het risico van verminderde burgerparticipatie en de representativiteit van het verkiezingsresultaat. Hoe deze dynamiek zich zal ontwikkelen en in hoeverre dit invloed zal hebben op de toekomstige beslissingen over de opkomstplicht bij andere verkiezingen, blijft een open vraag. Dit zal waarschijnlijk afhangen van de ervaringen en resultaten van de lokale verkiezingen in 2024.
Wil je meer te weten komen over wet er nog allemaal verandert bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2024?
Druk op onderstaande knop voor onze uitgebreide blogpost waarin je een overzicht krijgt van alle veranderingen:
